กระทือ สมุนไพรมีกลิ่นหอม ดอก หน่ออ่อน ต้มจิ้มกินกับน้ำพริก หน่ออ่อนทำแกงเผ็ด แกงไตปลา

กระทือ สมุนไพรมีกลิ่นหอม ดอก หน่ออ่อน ต้มจิ้มกินกับน้ำพริก หน่ออ่อนทำแกงเผ็ด แกงไตปลา

กระทือ (Shampoo ginger, Wild ginger) เป็นไม้ล้มลุกที่มีถิ่นกำเนิดในอินเดีย ต่อมาภายหลังได้แพร่กระจายมายังทวีปเอเชียรวมถึงประเทศไทย มีเหง้าอยู่ใต้ดินเรียกว่า "เหง้ากระทือ" หรือ "หัวกระทือ" เปลือกนอกของเหง้ามีสีน้ำตาลแกมเหลือง ส่วนเนื้อในมีสีเหลืองอ่อน กลิ่นหอม มีรสขม ขื่น ปร่า และเผ็ดเล็กน้อย พบขึ้นมากทางภาคใต้ ตามป่าดงดิบ ริมลำธารหรือชายป่า

กระทือ ชื่อวิทยาศาสตร์ Zingiber zerumbet (L.) Roscoe ex Sm. จัดอยู่ในวงศ์ขิง (ZINGIBERACEAE) มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า เฮียวแดง (แม่ฮ่องสอน), กระทือป่า กะแวน กะแอน แสมดำ เฮียวดำ แฮวดำ (ภาคเหนือ), ทือ กะทือ เป็นต้น

สำหรับประโยชน์ของกระทือนั้นในจังหวัดกาญจนบุรี นำส่วนดอกและเหง้าใช้รับประทานเป็นผัก หรือใส่ในน้ำพริก ทางภาคใต้ฝั่งทะเลอันดามัน นำเหง้าไปแกงกับปลาย่าง ส่วนดอกกระทือสามารถนำไปใช้ปักแจกันเพื่อความสวยงามได้ หน่ออ่อนหรือต้นอ่อนกระทือสามารถนำมาทำแกงเผ็ด แกงไตปลา หรือนำไปต้มจิ้มกินกับน้ำพริกได้

สรรพคุณของกระทือ

ใช้เป็นยาบำรุงกำลัง (เหง้า)

ช่วยบำรุงธาตุในร่างกาย (ดอก)

ช่วยขับน้ำย่อย ช่วยให้เจริญอาหาร (เหง้า)

ช่วยแก้อาการเบื่ออาหาร ช่วยให้เจริญอาหาร ทำให้สามารถรับประทานอาหารมีรสได้ (ต้น)

ช่วยแก้โรคผอมแห้ง ผอมเหลือง (ดอก)

ช่วยขับเลือดเน่าร้ายในเรือนไฟ (ใบ)

แก้เบาเป็นโลหิต (ใบ)

มีการใช้เหง้ากระทือในตำรับยา "พิกัดตรีผลธาตุ" ซึ่งประกอบไปด้วย เหง้ากระทือ เหง้าไพล หัวตะไคร้หอม โดยตำรับยานี้มีสรรพคุณช่วยบำรุงธาตุไฟ แก้ไข้ตัวร้อน และช่วยแก้เลือดกำเดาไหล (เหง้า)

ช่วยแก้อาการแน่นหน้าอก (เหง้า)

กระทือมีสรรพคุณช่วยแก้ไข้ (ต้น)

ช่วยแก้ไข้เรื้อรัง (ดอก)

ช่วยแก้ไข้ต่าง ๆ แก้ไข้ตัวร้อน แก้ไข้ตัวเย็นที่รู้สึกร้อนภายใน (ราก)

ช่วยแก้เสมหะเป็นพิษ (เหง้า)

ดอกช่วยแก้ลม (ดอก)

ช่วยแก้บิด บิดป่วงเบ่ง แก้อาการปวดท้อง อาการปวดมวนในท้อง อาการท้องอืด ท้องเฟ้อ จุกเสียดแน่นท้อง และช่วยขับผายลมในลำไส้ ด้วยการใช้หัวกระทือหรือเหง้ากระทือสด ประมาณ 20 กรัม (ขนาดเท่าหัวแม่มือ 2 หัว) นำมาย่างไฟพอสุก แล้วนำมาตำเข้ากับน้ำปูนใสครึ่งแก้ว คั้นเอาแต่น้ำมาดื่มเมื่อมีอาการ (เหง้า)

ช่วยกล่อมอาจมหรืออุจจาระ ใช้สูตรเดียวกันกับแก้บิด (เหง้า)

เหง้าหรือหัวกระทือประกอบไปด้วยน้ำมันหอมระเหย (Essential oil) ที่ประกอบไปด้วยสาร Methyl-gingerol, Zingerone, และ Citral ซึ่งมีฤทธิ์ในการขับลมได้และไม่มีพิษเฉียบพลันในหนูถีบจักร (เหง้า)
เหง้าช่วยขับปัสสาวะ (เหง้า)

เหง้ากระทือมีสรรพคุณช่วยแก้ฝี (เหง้า)

ช่วยแก้อาการเคล็ดขัดยอก ด้วยการใช้หัวกระทือนำมาฝนแล้วใช้ทาบริเวณที่มีอาการเคล็ด (เหง้า, ราก)

ช่วยบำรุงและขับน้ำนมของสตรี (เหง้า)